จตุราชจริย นิทฺเทโส

[1]

ตทารญฺโญ นุชามิตฺตา, ตสฺส ปุตฺตา ตโย’ปิ จ;

มหามจฺจา จยตโย, ตถา ยตนวาสิโนฯ

[2]

ตพฺเพเต อาทิปาทสฺส, โรหเณ วสโต สโต;

อนาโรจาปยิตฺวาน, ภูปาลมตสาสนํฯ

[3]

สมฺภูยมนฺตยิตฺวาน, สมานจฺฉนฺทตํ คตา;

อทํสุ ยุวราชสฺส, ลงฺการชฺชาภิเสจนํฯ

[4]

โอปรชฺเช นิเวเสสุํ, มานภรณนามกํ;

กุมารํ ปุพฺพจาริตฺต-มคฺคํ ลงฺฆิตฺถ เต’ขิลาฯ

[5]

ตโย’ถ ภาตโร สพฺเพ, เต มาณภรณาทโย;

ชยพาหุมหีปาล-สหิตา สหสา ตทาฯ

[6]

มุตฺตามณิปฺปภูติกํ, รตนํ สารสมฺมตํ;

สพฺพํ หตฺถคตํ กตฺวา, วาหนญฺจ คชาทิกํฯ

[7]

สกลํ พลมาทาย, ปุลตฺถินครา ตทา;

ขิปฺปํ ตํ วิกฺกมภุชํ, คณฺหิสามา’ติ นิกฺขมุํฯ

[8]

สุตฺวา ปวตฺติํ สกลํ, อิมํ วิกฺกมพาหุโส;

ตา ตสฺสนฺติมสกฺการํ, วิธาตุํ หนฺทโน ลภิํฯ

[9]

อิทานิ ขิปฺปํ คนฺตฺวาน, ปุลตฺถินครํ ตหิํ,

ตา ตสฺสาฬาหนฏฺฐาน ทสฺสเน เนว โส อหํฯ

[10]

โสกภารํ วิโนเทสฺสํ, มม เจโต คตํ อิติ;

กตทฬฺห ววตฺถาโน, วินิคฺคมฺม ตโต ปุราฯ

[11]

ปุลตฺถิปุรมาคจฺฉํ, อาทิปาโท’ติ สาสโส;

สตฺตฏฺฐสตสงฺเขน, พเลน ปริวาริโตฯ

[12]

อนฺตราลปเถเยว, คุตฺตหาลกมณฺฑเล;

คาเม ปน สมุกฺกวฺเห, ทิสฺวา เสนงฺคมาคตํฯ

[13]

มหนฺตํ ยุทฺธสนฺนทฺธํ, เอกวีโร ภยาติโก;

ยุชฺฌิตฺวา เต ปลาเปสิ, ขเณเนว ทิโสทิสํฯ

[14]

ตโย เต ภาตโร ตตฺถ, สมฺปตฺตาว ชยา ตโต;

อภิมานุทฺธตา ขิปฺปํ, อนฺนยฺห พลวาหนํฯ

[15]

อาทิปาทกชมฺพูติ, วิสฺสุตมฺหิ ปเทสเก;

สงฺคาเมสุํ ปราเชสิ, ภิยฺโย ยุชฺฌิตฺถ โส ตโยฯ

[16]

ตติยํ กฏคามสฺมิํ, กาฬวาปฺยํ จตุตฺถกํ;

ปญฺจมํ อุทฺธฏทฺวาเร, ฉฏฺฐํโส ปงฺกเวลเกฯ

[17]

เตหิ ยุทฺธํ กริตฺวาน, คหีตวิชโย สทา;

ปุลตฺถิปุรมาคญฺจิ, สหามจฺจ ปริชฺชโนฯ

[18]

สจินฺติตกฺกเมเนว, ปสฺสิตฺวาฬาหนํ ปิตุ;

วิทูริตมหาเสโก, ลทฺธสฺสาโส ปุเรวสํฯ

[19]

ทุกฺเข สหาย ภูตาน-มตฺตโน โส ยถารหํ;

อมจฺจานมทา สพฺพ-โภเค ฐานนฺตเร หิ โสฯ

[20]

ภฏานญฺจาปิ สพฺเพสํ, สหายาตานมตฺตโน;

อนุรูปมทา วุตฺติํ, สรํ ทุกฺขสหายตํฯ

[21]

มาณาภรณภูโปปิ, สทฺธิํ เสเสหิ ภาตูหิ;

กริตฺวา โรหณํ ปสฺสํ, โรหณญฺจ สหตฺถคํฯ

[22]

ตโต กิตฺติสิรีเมเฆ, สทฺวาทสสหสฺสกํ;

รฏฺฐํ ทตฺวาน วสิตุํ, ตหิํเยว สมาทิสิฯ

[23]

อาณตฺโต ภาตรากิตฺติ-สิรีเมโฆ ชนาธิโป;

คนฺตฺวา วสิ ปุเรตตฺถ, มหานาคหุลวฺหเยฯ

[24]

สิรีวลฺลภนามสฺส, กุมารสฺสาปิ จาทิสิ;

เทสมฏฺฐสหสฺสวฺหํ, ทตฺวาน วสิตุํ ตหิํฯ

[25]

ตเถว โสปิ คนฺตฺวาน, อุทฺธนทฺวารนามกํ;

คามํ กตฺวา ราชทานิํ, วสนฺโต อนุสาสิตํฯ

[26]

สยญฺจ สหเสนาย, คนฺตฺวา ทกฺขิณปสฺสกํ;

วีรพาหูติ ปญฺญาโต, ปุงฺขคามํ สมาวสิฯ

[27]

มาตา จ ติณฺณํ ภาตูนํ, ชยพาหุ จ ภูมิโป;

นิวสิํสุ ตทา กิตฺติ-สิริเมฆสฺส สนฺติเกฯ

[28]

ตโต สํวจฺฉเร’ตีเต, เต มาณภรณาทโย;

เตนตฺตนิ กตํ ยุทฺเธ, สพฺพํ วิกฺกมพาหุนาฯ

[29]

ทุราโรหํ มหนฺตํ ตํ, ปราชยตราภวํ;

อนุสฺสรนฺตพหุโส, อภิมานสมุนฺนตาฯ

[30]

มุทฺธาภิสิตฺตราชูน-เมกากีราชรฏฺฐกํ;

วินายมภิเสเกน, กถํ นามานุโภสฺสติฯ

[31]

อิติ อิสฺสา ปรตฺตญฺจ, ยาตา สงฺคยฺหสาวเก;

ภิยฺโย สมฺภูยสงฺคาม-กรณตฺถาย นิกฺขมุํฯ

[32]

สุตฺวา ตมตฺถํ ทูเตหิ, โส วิกฺกมภุโชปิ จ;

อคา เตสํว วิสยํ, มหาเสนาปุรกฺขโตฯ

[33]

เทเส ทกฺขิณเก โพธิ-เสนปพฺพตคามเก;

ยุชฺฌิตฺวา เต ปราเชสิ, ตโย วิกฺกมพาหุโสฯ

[34]

ริปโว ทานิ เม สพฺเพ, อุมฺมูเลสฺสามหํ อิติ;

ปลายนฺเต นุพนฺธิตฺถ, ปทานุปทิกํ’ว เตฯ

[35]

เต จ ทุคฺคํ ปลายิํสุ, ปญฺจโยชนรฏฺฐเก;

ขิปฺปํ ปาเวกฺขิ กลฺยาณิํ, โส’ปิ เต คหณตฺถิโกฯ

[36]

วีโร อริยเทสิโย, วีรเทโวติ ปากโฏ;

ปฬนฺทีปิสฺสโร เอโก, ภูสํ สหสิโก ตทาฯ

[37]

สทฺธิํ สูเรหิ โยเธหิ, มหาติตฺถมฺหิ โอตริ;

กาตุํ หตฺถคหํ สกฺกา, ลํกาทีปนฺติ จินฺติยฯ

[38]

โส วิกฺกมภุโช สุตฺวา, ปวตฺติํ ภูภุโช ตทา;

ยาวตา นาตฺร ลํกายํ, ลทฺโธคาโห ภวิสฺสติฯ

[39]

ตาว อุมฺมูลนีโยติ, กลฺยาณิมฺหา วินิคฺคโต;

มหาติตฺถมฺหิ มนฺนาร-นามกํ คามกํ คโตฯ

[40]

กตฺวาน วีรเทโว’ปิ, สงฺคามํ เตน ราชินา;

อนีกงฺคาทโย ราช-ปุตฺเต ทฺเว ภาตโรปิ จฯ

[41]

เสนาธินายกญฺเจว, กิตฺตินามปฺปกาสิตํ;

ฆาเตตฺวา สหสา วีร-สมฺมเต จ พหูชเนฯ

[42]

คาเหตฺวา ชีวคฺคาหํโส, รกฺขกญฺจ จมูปติํ;

สพลํ ตํ ปราเชตฺวา, อนุพนฺธิ ปทาปทํฯ

[43]

ปลายมาโน โส ภีโต, อาคนฺตฺวาน นิชํ ปุรํ;

หตฺถสารํ สมาทาย, โกฏฺฐสารํ คโต ลหุํฯ

[44]

ปจฺฉโต ปจฺฉโต วีร-เทโว ตมนุพนฺธิย;

อาคนฺตฺวาน ปุเรวาสํ, กติปาหํ วิธายโสฯ

[45]

คณฺหิตุํ วิกฺกมภุชํ, ตตฺเถว ตุริตํ อคา;

เปสยิตฺวา สกํ โสปิ, มหนฺตํ สกลํ พลํฯ

[46]

ยุชฺฌาเปตฺวาน ฆาเตตฺวา, คาเม อนฺตรวิฏฺฐิเก;

มหากทฺทมทุคฺคมฺหิ, วีรเทวํ มหพฺพโลฯ

[47]

อภิเสกํ วินาเยว, ปุลตฺถิ นคเร วสํ;

อกาสิ ราชรฏฺฐสฺส, ปสาสนวิธิํ วิภูฯ

[48]

อปนียรเณ ฉนฺทํ, ภาตโรปิ ตโย ตโต;

อาวสิํสุ ยถาปุพฺพํ, คนฺตฺวา รฏฺฐํ สกํ สกํฯ

[49]

จตุโรปิ มหีปาลา, ยตมานา จิรํ ตหิํ;

เอกจฺฉตฺตงฺกิตํ กาตุํ, เนว สกฺขิํสุ สพฺพโสฯ

[50]

อนิสมฺมการิภาเวน, กุลีเน ปริหาปยุํ;

ฐเปสุญฺจ มหนฺตตฺเต, หีเน สาภิมเต ชเนฯ

[51]

วฑฺฒิตํเนกธา สมฺมา, รญฺญา วิชยพาหุนา;

สาสนญฺจ ตถาโลกํ, หาปยิํสุ สุพุทฺธิโนฯ

[52]

กุลีนานํ มนุสฺสาน-มภาเวปิ จ ตาทิเส;

โทเส วิตฺตํ ตทายตฺตํ, ปสยฺหาวหริํสุ จฯ

[53]

ปีเฬตุํ สกลํ โลก-มุทฺธรนฺตาธิกํ พลิํ;

อุจฺฉูว อุจฺฉุยนฺเตเต, ขีณโก สาธเนสิโนฯ

[54]

อุทฺธริตฺวาน พุทฺธาทิ-สนฺตเก โภคคามเก;

โส วิกฺกมภุโช ราชา, เสวเกสุ สมปฺปยีฯ

[55]

ปุลตฺถินคเร เนก-วิหาเร ธาตุมณฺฑิเต;

โสว เทสนฺตรียานํ, ภฏานํ วสิตุํ อทาฯ

[56]

สทฺเธหิ ปตฺตธาตุสฺส, ทาฐาธาตุวรสฺส จ;

ปูชนตฺถาย ทินฺนานิ, มณิมุตฺตาทิกานิ จฯ

[57]

จนฺทนาครุกปฺปุรํ, สุวณฺณาทิมยา พหู;

ปฏิมาโย จ อจฺฉิชฺช, ยถากามํ วยํ นยีฯ

[58]

สาสนสฺส จ โลกสฺส, กฺริยมานมุปทฺทวํ;

ปสฺสนฺตา พหุโส ตสฺมิํ, ตทา นิพฺพนฺนมานสาฯ

[59]

อฏฺฐมูลวิหาเรสุ, ยตโย ครุสมฺมตา;

ปํสุกูลิกภิกฺขู จ, โกฏฺฐาสทฺวยนิสฺสิตาฯ

[60]

เอวํ ติตฺถิยตุลฺยานํ, สาสโนปทฺทวํ พหุํ;

กโรนฺตานํ สกา สมฺภา-ปยาตํ ปวรํ อิติฯ

[61]

ทาฐาธาตุวรํ ปตฺต-ธาตุมาทาย โรหณํ;

คนฺตฺวา วาสมกปฺเปสุํ, ผาสุฐาเน ตหิํ ตหิํฯ

[62]

ตเถว ผาสุฐาเนสุ, วิปฺปกิณฺณา ตหิํ ตหิํ;

เต กุลีนา นิลีนา’ว, หุตฺวา วาสมกปฺปยุํฯ

[63]

ปกฺขทฺวยมหีปาล-คยฺหาสีมา สุฐาปิตา;

สามนฺตา อญฺญมญฺเญหิ, กโรนฺโต พหุโส รณํฯ

[64]

สุสมิทฺเธสุ เนเกสุ, คาเมสุ นิคเมสุ จ;

อคฺคิํ เทนฺตา ตฬาเก จ, ฉินฺทนฺตา ชลปูริเตฯ

[65]

นาเสนฺตา สพฺพถา สพฺพ-มาติกาวรณานิ จ;

ฉินฺทนฺตา นาฬิเกราทิ, โส ปกาเร จ ภูรุเหฯ

[66]

ยถา โปราณกคฺคาม-ฐานนฺติปิ น ญายเต;

วินาเสสุํ ตถา รฏฺฐํ, อญฺญมญฺญวิโรธิโนฯ

[67]

เต จ ภูมิ ปตีคาม-วิโลปํ ปตฺถโมสนํ;

กาเรนฺตา นิชจาเรหิ, อาจรุํ โลกุปทฺทวํฯ

[68]

กุลีนานํ มนุสฺสานํ, ทาสกมฺมกราปิ จ;

สสามิโน’ติ วตฺตนฺตา, นิสฺสงฺกา วีตภีติกาฯ

[69]

หุตฺวา ยุธียา ราชูนํ, อพฺภนฺตรปวตฺติโน;

พลวนฺตตรา ชาตา, ลทฺธฐานนฺตรา ตทาฯ

[70]

ชนา สมนฺตกูฏาทิ-เนกทุคฺคนิวาสิโน;

อเทนฺตา ภูมิปาลานํ, ปุพฺพปฏฺฐปิตํ กรํฯ

[71]

ราชาณมคเณนฺตา เต, คตา ทามริกตฺตนํ;

สกํ สกํ’ว วิสย-มาวสิํสุ สมุทฺธตาฯ

[72]

อนตฺเถ นิจิตา นาม, ปริวตฺตนฺติ สพฺพตา;

อิติ วตฺตพฺพ ตํเยว, ยาตํ ลงฺกาตลํ ตทาฯ

[73]

เอวํ คามกโภชกา วิย ภุสํเตโช วิหีนา สทา;

อจฺจนฺตํ พฺยสนาติ สตฺตหทยา ราชาภิมานุชฺฌิตาฯ

[74]

นิจฺจํ อตฺตปรตฺถสิทฺธิวิธุราสงฺคา วิหีนาสยา;

สพฺเพ เต วิหริํสุ ภูมิปตโย จาริตฺตมคฺคาติคาฯ

สุชนปฺปสาทสํเวคตฺถาย กเต มหาวํเส

จตุราชจริยนิทฺเทโส นาม

เอกูนสฏฺฐิโม ปริจฺเฉโทฯ

สฏฺฐิม ปริจฺเฉท

กุมาโรทโย

[1]

โรหเณ นิวสิตฺถา’ว, ชยพาหุมหีปติ;

มิตฺตาวฺหา ราชินี เจว, ตทา กาลมกํสุ เตฯ

[2]

สิรีวลฺลภชายา’ถ, ชเนสิ สุคลา ทุเว;

มาณภรณกํ ปุตฺตํ, ปุตฺติํ ลีลาวติมฺปิ จฯ

[3]

มาณาภรณภูปาล-เทวี’ปิ รตนาวลี;

มิตฺตํ ปภาวติญฺจาปิ, อลภี ธีตโร ทุเวฯ

[4]

ปสฺสนฺตสฺส อุโภ ตาโย, ธีตโร วีรพาหุโน;

ตทา มหาทิปาทสฺส, เอวํ อาสิ วิตกฺกิตํฯ

[5]

โลกาภิสมฺมเต สพฺพ-ภูปาลนฺวยมุทฺธนิ;

วิสุทฺเธ โสมวํสมฺหิ, อภิชาตา มยํ ปนฯ

[6]

ปิหนียตราการา, สพฺพสตฺติสมุนฺนตา;

นานาวิชฺชาสุ นิปุณา, หตฺถิอสฺสาทิสุกฺขมาฯ

[7]

ตถา เปกากินา เว’เต, ตโย วิกฺกมพาหุนา;

ปราชยํ ปริภวํ, ปาปิตา พหุโส รเณฯ

[8]

สูนุโน สุสมตฺถสฺส, วิโสเธตุ มิมํ มลํ;

น ทิสฺสเต ปาตุภาโว, อโห โน อปฺปปุญฺญตาฯ

[9]